Cầu ngói Chùa Thầy – cầu ngói cổ nằm trên mình rồng

Cầu ngói Chùa Thầy – cầu ngói cổ nằm trên mình rồng

Cầu ngói là một thuật ngữ được sử dụng rộng rãi ở Việt Nam để nói về một kiểu cầu có mái che lợp ngói, còn gọi là “thượng gia hạ kiều”, là hình thức kiến trúc giao thông truyền thống đặc biệt ở nước ta. Trước đây, cầu ngói là một dạng công trình khá phổ biến ở những nơi giao thương sông nước, nhưng bởi nhiều lý do mà chúng bị phá hủy, hiện nay chỉ còn lại với số lượng trên đầu ngón tay.

Dân gian có câu “Cầu Nam, chùa Bắc, đình Đoài”, để thấy rằng xứ Sơn Nam xưa (vùng Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình ngày nay) là vùng có nhiều cầu đẹp nhất nước ta. Đây vốn là vùng chiêm trũng, nhiều sông ngòi và hay lụt lội nên con người đã sớm hoàn thiện kĩ thuật xây dựng và làm thăng hoa nghệ thuật kiến trúc cầu, nổi bật là cầu đá và cầu ngói. Một số cây cầu ngói xứ Nam còn lại đến ngày nay có thể kể đến: Cầu ngói chợ Lương, cầu ngói chợ Thượng…

Còn xứ Đoài, nổi tiếng với kiến trúc đình nhưng cũng có 2 cây cầu ngói rất đẹp nằm trong khuôn viên chùa Thầy (xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai, Hà Nội). Hai cây cầu này nằm ở hai bên sân trước chùa, trong đó, cầu Nhật Tiên nối chùa với một hòn đảo nhỏ, trên đảo có đền thờ Tam phủ. Cầu Nguyệt Tiên nối làng xóm với chùa và vào đường lên núi Sài Sơn.

Theo sử sách ghi lại, hai cầu này do “Trạng Bùng” Phùng Khắc Khoan cho xây để cung tiến chùa vào đầu thế kỷ 17, sau chuyến đi sứ nhà Minh. Tương truyền, Phùng Khắc Khoan đã dùng thuật phong thủy để diễn giải rằng chùa Thầy được xây trên trán rồng, cầu Nhật Tiên và Nguyên Tiên có hình dáng cong cong, chính là cặp mí mắt rồng…Khoảng không mặt nước được ngăn cách với hồ Long Chiểu bởi hai cây cầu chính là cặp mắt rồng.

Việc đặt tên cầu dựa trên biểu tượng Nhật – Nguyệt (mặt trời, mặt trăng) cũng có ý nghĩa hai cây cầy tượng trưng cho hai mặt Âm – Dương hòa hợp tạo nên sự cân bằng cho trời đất, vạn vật.

Vẻ tổng thể, hai cây cầu được xây theo kiến trúc Thượng Gia Hạ Kiều (trên nhà, dưới cầu), mỗi cầu gồm 5 gian, dưới xây đá cuốn trên dựng bộ khung nhà gỗ lợp ngói mũi hài. Hai bên thành cầu thông thoáng, có lan can thấp được làm rộng ra để làm nơi nghỉ chân cho khách thập phương.

Cầu ngói vốn là dạng kiến trúc phổ biến của làng xóm, hiếm khi hiện diện trong các chùa chiền của người Việt xưa. Vì vậy, việc xuất hiện trong một không gian Phật giáo đã đem lại sự đặc biệt cho hai cây cầu ngói của chùa Thầy. Điều này vừa là một minh chứng cho sự giao hòa giữa đạo Phật với văn hóa truyền thống của người Việt, vừa thổi vào những ý nghĩa mới cho cây cầu ngói truyền thống. Trong một không gian nhuốm màu Phật pháp, hai cây cầu đã trở thành cầu nối thế giới trần tục của con người với thế giới thanh tịnh của nhà Phật.